Patent jednolity i Jednolity Sąd Patentowy – nowa era w europejskim systemie ochrony patentowej

1 czerwca 2023 r. po latach dyskusji o możliwości ustanowienia patentu unijnego, rozpoczęły funkcjonowanie dwie nowe instytucje: patent europejski o jednolitym skutku (Unitary Patent; UP) oraz Jednolity Sąd Patentowy (Unified Patent Court; UPC), otwierając zarazem nowy rozdział ochrony innowacji w Europie.

Patent europejski o jednolitym skutku

Patent europejski o jednolitym skutku, zwany potocznie patentem jednolitym, to nowy typ patentu europejskiego, obejmujący swym zasięgiem grupę państw członkowskich Unii Europejskiej (UE), które spełniły warunki przystąpienia do systemu. Jest to prawo wyłączne o jednolitym charakterze, zatem wszystkie działania jego dotyczące wywierają jednakowy efekt jednocześnie we wszystkich państwach, dla których został zarejestrowany jednolity skutek.

Patent europejski o jednolitym skutku różni się zatem od klasycznego patentu europejskiego, który po walidacji w wybranych państwach stanowi wiązkę niezależnych patentów krajowych, podlegających odrębnym regulacjom krajowym i niezależnemu rozporządzaniu.

O rejestrację jednolitego skutku patentu europejskiego można wnioskować dla dowolnego patentu europejskiego udzielonego w dacie lub po dacie wejścia w życie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1257/2012 i rozporządzenia Rady (UE) nr 1260/2012. Rozporządzenia te obowiązują od daty wejścia w życie Porozumienia w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego (Porozumienie UPCA; Agreement on Unified Patent Court), czyli od dnia 1 czerwca 2023 r.

Zakres terytorialny patentu europejskiego i patentu jednolitego

Klasyczny patent europejski i patent jednolity oferują różne zakresy terytorialne ochrony. Zakres terytorialny patentu europejskiego obejmuje 39 państw europejskich – członków Europejskiej Organizacji Patentowej (EPO): Albanię, Austrię, Belgię, Bułgarię, Chorwację, Cypr, Czarnogórę, Czechy, Danię, Estonię, Finlandię, Francję, Niemcy, Grecję, Węgry, Islandię, Irlandię, Włochy, Łotwę, Liechtenstein, Litwę, Luksemburg, Macedonię Północną, Maltę, Monako, Hiszpanię, Holandię, Norwegię, Polskę, Portugalię, Rumunię, San Marino, Serbię, Słowację, Słowenię, Szwecję, Szwajcarię, Turcję i Wielką Brytanię (kraje zaznaczone na poniższej mapie kolorem czerwonym). Patent europejski można w ramach walidacji rozszerzyć dodatkowo na Kambodżę, Maroko, Mołdawię i Tunezję (kraje zaznaczone na poniższej mapie kolorem niebieskim).

Zakres terytorialny patentu europejskiego. Źródło: www.epo.org

Zakres terytorialny ochrony patentu europejskiego o jednolitym skutku jest natomiast ograniczony do państw członkowskich EPO, będących państwami Unii Europejskiej i uczestniczących we wzmocnionej współpracy w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej, w których w dacie zarejestrowania jednolitego skutku weszło w życie Porozumienie UPCA.

Od 1 czerwca 2023 r., czyli od daty rozpoczęcia funkcjonowania nowego systemu, rejestracja przez EPO jednolitego patentu europejskiego jest możliwa dla 17 państw: Austrii, Belgii, Bułgarii, Niemiec, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Włoch, Litwy, Łotwy, Luksemburga, Malty, Holandii, Portugalii, Szwecji i Słowenii. Poza systemem pozostają zatem wszystkie państwa nienależące do UE, przykładowo Wielka Brytania, Szwajcaria czy Turcja, oraz państwa UE, w których nie obowiązuje Porozumienie UPCA, np. Polska, Hiszpania czy Chorwacja. Aktualny zasięg terytorialny patentu jednolitego obrazuje kolor granatowy na poniższej mapce:

Zakres terytorialny patentu jednolitego. Źródło: www.epo.org

Aby uzyskać ochronę w pozostałych państwach członkowskich EPO, tj. nienależących do UE lub takich, w których nie weszło w życie Porozumienie UPCA (np. Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Hiszpanii, Chorwacji czy Polsce), trzeba dokonać w nich klasycznej walidacji (uprawomocnienia) patentu europejskiego.

Monitorowanie statusu prawnego i zakresu ochrony patentu

Aby nie wkroczyć w zakres monopolu patentowego osób trzecich i uniknąć naruszenia ich praw wyłącznych, konieczne jest ścisłe monitorowanie statusu prawnego i zakresu terytorialnego ochrony patentów obowiązujących na danym terytorium, np. patentów konkurencji.

W początkowych latach funkcjonowania systemu patentu jednolitego oczekuje się występowania wielu generacji patentów europejskich o jednolitym skutku, mających różny zakres terytorialny na skutek ewentualnego przystępowania kolejnych państw do nowego systemu. Nie jest przewidziane automatyczne rozszerzanie zakresu terytorialnego jednolitego skutku na państwa, które ratyfikują Porozumienie UPCA po dacie rejestracji jednolitego skutku dla danego patentu europejskiego. Ma to niewątpliwie istotne konsekwencje dla swobody korzystania z opatentowanych rozwiązań na poszczególnych terytoriach i wymaga specjalistycznego monitoringu patentowego.

Patent jednolity – jak go uzyskać?

Wymogi formalne

Jednolity skutek patentu europejskiego można uzyskać tylko dla patentu europejskiego, który:

• został udzielony z tym samym (tj. jednym) zestawem zastrzeżeń patentowych we wszystkich uczestniczących państwach członkowskich w dacie złożenia wniosku o rejestrację jednolitego skutku;
• wyznacza wszystkie 25 państw członkowskich UE uczestniczących we wzmocnionej współpracy.

Wniosek o rejestrację jednolitego skutku

Wniosek o rejestrację jednolitego skutku składa się do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO). Wniosek ten musi spełniać szereg wymogów formalnych i merytorycznych, w tym m.in. musi być złożony na piśmie w języku postępowania w terminie 1 miesiąca od publikacji wzmianki o udzieleniu patentu europejskiego w Biuletynie EPO oraz zawierać, w 7-letnim okresie przejściowym, tłumaczenie patentu europejskiego na jeden z języków urzędowych UE (patrz niżej). Złożenie wniosku o rejestrację jednolitego skutku nie wymaga wniesienia opłaty urzędowej.

Tłumaczenie patentu europejskiego

Wraz z wnioskiem o rejestrację jednolitego skutku wymagane jest obecnie złożenie tłumaczenia patentu europejskiego, przy czym:

• jeżeli patent europejski został udzielony w języku niemieckim lub francuskim, to należy złożyć pełne tłumaczenie patentu na język angielski;
• jeżeli patent europejski został udzielony w języku angielskim, to należy złożyć pełne tłumaczenie patentu na dowolny język urzędowy UE.

Tłumaczenie na dowolny język urzędowy może być np. tłumaczeniem na język urzędowy państwa, w którym planowane jest dokonanie klasycznego uprawomocnienia (walidacji) patentu europejskiego, a w którym nie obowiązuje Porozumienie UPCA (np. Polska czy Hiszpania).

Tłumaczenie nie podlega kontroli jakości przez EPO i nie wymaga złożenia oświadczenia tłumacza, bowiem służy jedynie celom informacyjnym. Co jednak ważne, zgodnie z motywem 12 rozporządzenia nr 1260/2012, tłumaczenie to nie powinno być tłumaczeniem maszynowym.

Kompensacja kosztów tłumaczenia

W okresie obowiązywania wymogu złożenia pełnego tłumaczenia patentu europejskiego, obecnie do 1 czerwca 2030 r., zapewniony jest schemat kompensacji kosztów złożenia tłumaczenia wymaganego w fazie przed udzieleniem patentu europejskiego. Schemat ten – przy spełnieniu określonych warunków – dostępny jest dla osób fizycznych, SME, organizacji typu „non-profit”, uniwersytetów i publicznych organizacji naukowych. Wniosek o kompensację musi być złożony wraz z wnioskiem o rejestrację skutku jednolitego. Jeżeli jest więcej uprawnionych z patentu, wówczas każdy z uprawnionych musi spełniać wskazane powyżej wymogi.

Kompensacja – wynosząca obecnie 500 EUR – uzupełnia 30%-owe obniżenie wysokości opłat urzędowych za zgłoszenie i badanie, dostępne obecnie w przypadku złożenia zgłoszenia europejskiego lub tzw. EURO-PCT w języku urzędowym państwa członkowskiego innym niż język angielski, francuski lub niemiecki.

Badanie wniosku o rejestrację jednolitego skutku

Jeżeli zostaną spełnione wszystkie wymogi, zarówno formalne, jak i merytoryczne, wówczas EPO dokonuje rejestracji jednolitego skutku.

Jeżeli wniosek zostanie złożony we właściwym terminie, ale nie zostaną spełnione pozostałe wymogi do jego rejestracji, wówczas EPO wezwie do ich usunięcia w terminie 1 miesiąca. Termin ten nie podlega przedłużeniu ani przywróceniu praw. Jeżeli braki nie zostaną usunięte, wniosek zostanie odrzucony, a w konsekwencji patent europejski nie uzyska jednolitego skutku.

Odmowa rejestracji jednolitego skutku

W przypadku odmowy rejestracji jednolitego skutku patentu europejskiego lub odrzucenia wniosku o rejestrację jednolitego skutku jest możliwe złożenie odwołania. Wniosek o anulowanie decyzji EPO w sprawie odmowy rejestracji lub odrzucenia wniosku o rejestrację jednolitego skutku można złożyć do UPC w ciągu 3 tygodni od decyzji EPO, za opłatą urzędową 1000 EUR. Jeżeli decyzja o odmowie rejestracji jednolitego skutku bądź odrzuceniu wniosku zostanie podtrzymana, wówczas można procedować klasyczne walidacje w wybranych państwach członkowskich, pod warunkiem, że termin na walidacje jeszcze nie upłynął lub jest wydłużony na podstawie mechanizmu zwanego „Safety net”.

Safety net

Jest to mechanizm zapewniający możliwość walidacji patentu europejskiego, gdy wniosek o rejestrację jednolitego skutku został odrzucony przez EPO lub UPC, lub gdy jednolity skutek został unieważniony przez UPC w terminie, w którym upłynął już termin na walidacje krajowe. Obecnie mechanizm „Safety net” dostępny jest w następujących państwach: Austria, Belgia, Bułgaria, Niemcy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Włochy, Litwa, Łotwa, Holandia, Szwecja i Słowenia. W przypadku Luksemburga i Malty mechanizm ten jest niedostępny, zaś w Portugalii nie została jeszcze podjęta ostateczna decyzja w tym zakresie.

Polska poza systemem patentu jednolitego – co to właściwie oznacza?

Pomimo faktu, że Polska znajduje się poza systemem UP/UPC, polscy uprawnieni mogą korzystać z opcji rejestracji patentu jednolitego (w odniesieniu do nowo udzielanych patentów europejskich), zyskując w ten sposób szerszy terytorialnie zakres ochrony przy jednoczesnym obniżeniu kosztów, o ile planują utrzymywać patent w wielu państwach. Jednocześnie warunki walidacji patentów europejskich na terytorium Polski pozostają bez zmian, co oznacza, że nie wszystkie udzielone patenty europejskie są walidowane w Polsce, a to wiąże się z kolei z większą swobodą działalności gospodarczej dzięki mniejszemu zagęszczeniu patentów obowiązujących w Polsce. Ponadto spory patentowe dotyczące naruszeń patentów na terytorium Polski procedowane będą w Polsce na dotychczasowych warunkach. O ile jednak wprowadzenie opatentowanego produktu do obrotu tylko w Polsce nie grozi powództwem o naruszenie patentu przed UPC, o tyle ryzyko to staje się realne przy wprowadzaniu produktu do obrotu w państwie należącym do systemu UPC.

Jednolity Sąd Patentowy (UPC)

Jednolity Sąd Patentowy (UPC), jako międzynarodowy organ sądowy powołany do rozstrzygania sporów dotyczących patentów europejskich, zarówno „klasycznych”, jak i patentów o jednolitym skutku, ma wyłączną kompetencję w sprawach powództw dotyczących naruszeń patentów europejskich, powództw dotyczących stwierdzenia braku naruszenia tego rodzaju patentów, jak również sporów o unieważnienie patentów europejskich, w tym w ramach powództwa wzajemnego. Sądy krajowe zachowują swoje kompetencje jedynie w zakresie, który znajduje się poza wyłączną kompetencją UPC (poza 7-letnim okresem przejściowym w odniesieniu do „klasycznych” patentów europejskich). UPC jest międzynarodową instytucją sądową, która stosuje prawo UE i może kierować pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE.

Struktura UPC

UPC jest sądem dwuinstancyjnym. Sąd pierwszej instancji składa się obecnie z oddziału centralnego z siedzibą w Paryżu oraz sekcją w Monachium i niebawem także w Mediolanie, oraz z oddziałów lokalnych (w Wiedniu, Brukseli, Kopenhadze, Helsinkach, Paryżu, Dusseldorfie, Hamburgu, Mannheim, Monachium, Mediolanie, Hadze, Lizbonie i Ljubljanie) i jednego oddziału regionalnego (z siedzibą w Sztokholmie i sekcjami dla rozpraw w Rydze, Tallinie i Wilnie).

Sprawy do poszczególnych siedzib/sekcji oddziału centralnego są przydzielane w zależności od dziedziny techniki, definiowanej zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Patentową (IPC).

Sąd drugiej instancji, czyli Sąd Apelacyjny, jest właściwy do rozpatrywania odwołań od orzeczeń sądów pierwszej instancji, a jego siedziba znajduje się w Luksemburgu. Zarówno przy sądzie pierwszej instancji, jak i przy Sądzie Apelacyjnym, zostały powołane Centra Mediacji i Arbitrażu Patentowego z siedzibami w Lizbonie i Ljubljanie, których rolą jest wspieranie polubownego rozwiązywania sporów dotyczących patentów europejskich, zarówno klasycznych jak i jednolitych.

Języki postępowania przed UPC

Językiem postępowania przed sądem pierwszej instancji może być dowolny język urzędowy UE będący językiem urzędowym państwa, w którym znajduje się dany oddział lokalny lub regionalny, lub język urzędowy wyznaczony przez państwa tworzące oddział regionalny. Państwa mogą wyznaczyć jako język postępowania w takim oddziale np. jeden z języków urzędowych EPO (angielski, niemiecki lub francuski). Językiem postępowania przed oddziałem centralnym UPC lub, gdy strony tak postanowią, przed jego oddziałem lokalnym, może być język postępowania przed EPO. Przykładowo, językiem postępowania w przypadku regionalnego oddziału północno-bałtyckiego jest język angielski; podobnie, językiem postępowania we wszystkich oddziałach lokalnych, poza odpowiednimi językami urzędowymi danych państw, może być również język angielski.

Językiem postępowania Sądu Apelacyjnego jest zasadniczo język postępowania wykorzystywany w danej sprawie w sądzie pierwszej instancji.

Koszty sądowe

Koszty sądowe związane z prowadzeniem sporów przed UPC są stosunkowo wysokie. Obejmują one opłaty stałe, np. w przypadku pozwu w sprawie o naruszenie patentu opłata stała wynosi 11 000 EUR, zaś w przypadku powództwa o unieważnienie patentu 20 000 EUR. W przypadku niektórych działań, gdy wartość przedmiotu sporu przekracza ustalony pułap 500 000 EUR, pobierana jest dodatkowa opłata zależna od wartości przedmiotu sporu. Opłata zależna od wartości przedmiotu sporu jest oparta na szacunkowej wartości sprawy przedstawionej przez powoda w pozwie.

Obniżenie opłat sądowych i zwrot kosztów

Małe i mikro podmioty mogą skorzystać z 40% obniżki opłat sądowych. Ponadto, w przypadku wcześniejszego zawarcia ugody przez strony, wycofania pozwu lub korzystania z opcji orzekania przez jednego sędziego, opłaty stałe i zależne od wartości przedmiotu sporu mają być zwracane w wysokości do 60%.

Jeżeli wysokość należnych opłat sądowych zagraża ekonomicznej egzystencji strony niebędącej osobą fizyczną, sąd może na wniosek tej strony zwrócić w całości lub w części opłatę stałą i stosunkową.

Wyłączenie kompetencji UPC – opt-out

Jurysdykcją UPC na obszarze państw UE należących do UPCA objęte są nie tylko patenty jednolite, ale też wszystkie dokonane już zgłoszenia europejskie i już udzielone patenty europejskie, w tym te należące do podmiotów polskich. Oznacza to m.in., że osoby trzecie mają możliwość wszczęcia przed UPC jednego scentralizowanego postępowania o unieważnienie patentu europejskiego, co pociąga za sobą ryzyko jednoczesnego unieważnienia patentu europejskiego we wszystkich – obecnie 17 – państwach UE, które przystąpiły do UPCA.

Skutecznym zabezpieczeniem klasycznych patentów europejskich przed ryzykiem centralnego unieważnienia, w ramach 7-letniego okresu przejściowego, jest ich wyłączenie spod jurysdykcji (kompetencji) UPC przez złożenie wniosku „opt-out”. Zalecane jest jak najszybsze złożenie wniosku „opt-out”, jeżeli bowiem strona trzecia złoży wcześniej powództwo do UPC, np. wniosek o unieważnienie patentu, wówczas nie będzie już możliwe wyłączenie jurysdykcji UPC. Według różnych źródeł, do chwili wejścia w życie porozumienia UPCA, liczba wniosków „opt-out” zbliżyła się do 470 000, osiągając w pierwszym tygodniu funkcjonowania systemu prawie 500 000.

Patenty jednolite nie mogą zostać wyłączone spod kompetencji UPC. Powództwa dotyczące patentów jednolitych są rozpatrywane przez UPC, zaś orzeczenia UPC dotyczące takich patentów jednolitych wywierają jednocześnie skutek na całym terytorium ich obowiązywania.

UPC a polscy przedsiębiorcy

Fakt pozostawania Polski poza systemem UP/UPC nie chroni polskiego przedsiębiorcy przed możliwością bycia pozwanym przed UPC. Prowadząc działalność gospodarczą na terenie państwa członkowskiego UE będącego stroną UPCA, trzeba zatem mieć na względzie ryzyko naruszenia obowiązujących tam klasycznych lub jednolitych patentów europejskich. W przypadku przegrania procesu o naruszenie patentu jednolitego przed UPC polski przedsiębiorca nie tylko poniesie wysokie koszty postępowania, lecz także nie będzie mógł wytwarzać, oferować, wprowadzać do obrotu lub używać produktu będącego przedmiotem patentu europejskiego na całym terytorium obowiązywania patentu jednolitego. Jeżeli natomiast orzeczenie UPC dotyczyć będzie klasycznego patentu europejskiego, wówczas wywierać ono będzie skutek jedynie na terytorium państw, w których ten patent obowiązuje, czyli zakaz wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu lub używania produktu będącego przedmiotem patentu europejskiego będzie dotyczyć tylko tych krajów, w których jest w mocy klasyczny patent europejski. Aby zminimalizować ryzyko naruszenia cudzego monopolu patentowego, można również skorzystać z instytucji tzw. „listu ochronnego”, składanego do UPC. Pełnomocnikiem przed UPC może być przy tym europejski rzecznik patentowy z Polski, wpisany na listę pełnomocników przed UPC.

Podsumowanie

Chociaż nowy system jest obecnie ograniczony terytorialnie do 17 państw UE, ma on oddziaływanie niejako globalne, jako że wywiera istotny wpływ na wszystkich właścicieli patentów europejskich i wszystkich prowadzących działalność w krajach objętych nowym systemem. Zatem również polscy przedsiębiorcy mogą korzystać z niewątpliwych zalet i udogodnień systemu, ubiegając się o ochronę jednocześnie na dużym terytorium obowiązywania patentu jednolitego, bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności i ponoszenia dodatkowych kosztów opłat przed krajowymi urzędami patentowymi bądź sądami. Z drugiej zaś strony, prowadzenie sporów patentowych w języku postępowania innym niż polski przed sądem z siedzibą w innym kraju wiąże się nie tylko z wysokimi kosztami, lecz także z ryzykiem jednoczesnej utraty prawa wyłącznego na całym terytorium jego obowiązywania. Każdy patent europejski wymaga zatem doboru indywidualnej strategii ochrony, aby maksymalnie wykorzystać zalety nowego systemu, ale także zabezpieczyć się przed potencjalnymi zagrożeniami z nim związanymi.

Marta Kawczyńska, europejski rzecznik patentowy

Alicja Rogozińska, europejski rzecznik patentowy

POLSERVICE Kancelaria Rzeczników Patentowych Sp. z o.o.