Klimat zmian w biznesie. Nadchodzi ESG

Wzrost temperatury o 1 °C może spowodować zmniejszenie światowego PKB o 1,3 punktu procentowego, co przekłada się na kwoty idące w biliony dolarów! Susze, podtopienia, nawalne deszcze i gradobicia. Utrata przestrzeni do życia i obniżenie jego jakości – oto negatywne skutki zmian klimatycznych, które są coraz bardziej odczuwalne przez globalną społeczność. W odpowiedzi rządy państw i organizacje międzynarodowe wychodzą z kolejnymi inicjatywami mającymi przeciwdziałać zmianom klimatycznym. Prym wiedzie Unia Europejska, gdzie już obowiązuje dyrektywa CSRD. Dlaczego te przepisy są potrzebne i czy MŚP powinny się bać niefinansowych reguł raportowania zrównoważonego rozwoju, czyli tzw. ESG? Dowiecie się z artykułu.

Już w VI wieku przed naszą erą, Heraklit z Efezu, powiedział, że „Nie ma nic stałego, oprócz zmiany". Te słowa trafnie opisują obecny czas, kiedy widzimy wręcz huragan zmian w prawie, wymogach, trendach, a przede wszystkim w  otaczającej rzeczywistości. Przyczyną tego stanu rzeczy są skutki działalności człowieka, które doprowadziły do zmian klimatycznych, a na które jako ludzkość tak naprawdę nie jesteśmy gotowi.

Zaprezentowane na początku tego roku przez naukowców z Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu IPCC w Raporcie AR6 analizy pokazują, że jeśli nie zintensyfikujemy działań na rzecz zmniejszenia emisji CO2 i nie dotrzymamy założeń Porozumienia Paryskiego z 2015 roku,  których celem jest utrzymanie średniej globalnej temperatury na poziomie dużo poniżej 2°C (nie więcej, niż 1,5 °C) względem poziomu z czasów przedprzemysłowych (1850 roku), to skutki zmian klimatu będą katastrofalne.

Negatywne skutki zmian klimatycznych

Obecnie zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi, to m.in. podtopienia, susze, huragany, topnienie lodowców, a tym samym podnoszenie się wód i zalewanie terenów mieszkalnych. Wszystko to  ma bezpośredni wpływ na życie ludzkie i potężne straty w gospodarce, zwłaszcza w rolnictwie, infrastrukturze, gospodarce leśnej oraz skutkuje utratą szeroko rozumianych terenów do życia. To mniej pól uprawnych i mniejsza produkcja żywności, utrata jakże cennych źródeł wody pitnej (wg. danych ONZ około 4 miliardy ludzi na Ziemi co najmniej przez miesiąc w roku ma ograniczony dostęp do wody pitnej), a także zniszczenie infrastruktury drogowej, komunalnej i mieszkaniowej.

Zmiany nie dotyczą tylko odległych regionów świata. Naukowcy opracowali globalną mapę podtopień, w tym Polski, gdzie widać jak na dłoni zagrożony podtopieniami teren od Gdańska aż po Elbląg.  Szczegółowe przykłady zagrożeń opracowane dla wszystkich województw znajdziemy w „Polskim Atlasie skutków zjawisk ekstremalnych”.). Warto dodać, że wszystkie te zjawiska będą miały miejsce za życia osób urodzonych po 1980 roku (za AR6, IPCC) .

Mając świadomość powyższych zagrożeń, decydenci na szczeblu międzynarodowym, regionalnym, krajowym a także lokalnym podejmują działania, które mają nas uchronić, albo chociaż zmniejszyć skutki zmian klimatycznych. Działania te muszą być oparte na przepisach, celach, wyliczeniach oraz potwierdzone i zweryfikowane – innymi słowy prawdziwe i transparentne.

Niestety nie są one ani łatwe, ani przyjemne. Wymagają nowego spojrzenia na aspekty klimatyczne, środowiskowe, społeczne i oczywiście zarządcze i decyzyjne. Proponowane zmiany w stosunku do produkcji, konsumpcji, transportu i wielu innych obszarów muszą obejmować zarówno ludzi, organizacje, społeczności lokalne, jak i całą planetę. Dlatego jest to zadanie dla wszystkich: rządów, biznesu, społeczeństwa obywatelskiego i każdego z osobna kto może wnieść wkład w kierunku zrównoważonego rozwoju, podejmując odpowiedzialne działania na rzecz środowiska i innych ludzi.

Zrównoważony rozwój odpowiedzią rządów i społeczeństw na zmiany klimatyczne

Zrównoważony rozwój jest poziomem makro, który odnosi się do globalnej strategii rozwoju mającej na celu zaspokajanie bieżących potrzeb społecznych, gospodarczych i środowiskowych, bez wpływu na jakość życia przyszłych pokoleń. Jest to wieloaspektowe podejście, które uwzględnia równoczesne działania na rzecz środowiska, ekonomii i społeczeństwa. Wszelkie cele, zakresy zadania na tym poziomie zostały ustanowione przez ONZ:

• Aspekt ekologiczny zrównoważonego rozwoju koncentruje się na ochronie środowiska naturalnego poprzez minimalizację negatywnego wpływu gospodarki na ekosystemy. Polega to na ograniczaniu emisji zanieczyszczeń, efektywnym wykorzystaniu zasobów naturalnych, takich jak woda czy energia, oraz ochronie różnorodności biologicznej.
• Aspekt ekonomiczny zrównoważonego rozwoju opiera się na tworzeniu stabilnej i zrównoważonej gospodarki, która jest w stanie zapewnić równowagę między wzrostem ekonomicznym a jakością życia społeczeństwa. Obejmuje to inwestowanie w innowacje, tworzenie nowych miejsc pracy, poprawę warunków pracy oraz uwzględnienie długoterminowych kosztów i korzyści.
• Zaś aspekt społeczny zrównoważonego rozwoju koncentruje się na podnoszeniu jakości życia społeczeństwa poprzez korzystanie z zasobów w sposób uczciwy i sprawiedliwy. Obejmuje to dbanie o równowagę społeczną, zapewnienie dostępu do edukacji, zdrowia i godnych warunków życia dla wszystkich członków społeczeństwa.

ESG, czyli zrównoważony rozwój w przedsiębiorstwie

W te ogólne ramy makro zrównoważonego rozwoju zostały wpisane obszary mikro, w tym między innymi przedsiębiorstwa.  W stosunku do tego poziomu używany jest skrót ESG (Environmental, Social, Governance, czyli środowisko naturalne, społeczeństwo i ład korporacyjny), który dotyczy polityki, procesów i praktyk wewnętrznych przedsiębiorstwa. Obejmuje kwestie związane z ochroną środowiska, zarządzaniem zasobami ludzkimi, a także związane z zarządzaniem korporacyjnym i etyką biznesu.

I na tym poziomie za cele, zadania, drogi, itp. odpowiadają rządy państw lub organizacje międzynarodowe, np. Unia Europejska.

Aspekt środowiskowy ESG skupia się na minimalizacji wpływu działalności przedsiębiorstwa na środowisko naturalne, w tym na redukcji emisji, efektywnym zarządzaniu odpadami i zasobami naturalnymi.

Aspekt społeczny ESG dotyczy relacji przedsiębiorstwa z pracownikami, konsumentami, społecznością lokalną, a także aspektów związanych z prawami człowieka i różnorodnością.

Aspekt zarządzania ESG związany jest z etycznym i odpowiedzialnym zarządzaniem przedsiębiorstwem. Obejmuje politykę działań, przejrzystość zarządzania oraz zgodność z wymogami prawnymi i standardami etycznymi. Dla przypomnienia w krajach UE zmienia się podejście do raportowania przedsiębiorstw za sprawą dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (tzw. CSRD), obowiązującej od stycznia tego roku.

Objęte nią zostaną przedsiębiorstwa w kolejności:

• sprawozdawczość w 2025 r. za rok obrotowy 2024 w odniesieniu do przedsiębiorstw już podlegających dyrektywie o sprawozdawczości niefinansowej – NFRD,
• sprawozdawczość w 2026 r. za rok obrotowy 2025 w odniesieniu do dużych przedsiębiorstw jeszcze niepodlegających dyrektywie o sprawozdawczości niefinansowej,
• sprawozdawczość w 2027 r. za rok obrotowy 2026 w odniesieniu do notowanych MŚP (z wyjątkiem mikroprzedsiębiorstw), małych i niezłożonych instytucji kredytowych i wewnętrznych zakładów ubezpieczeń,
• sprawozdawczość w 2029 r. za rok obrotowy 2028 w odniesieniu do przedsiębiorstw z państw trzecich, o ile generują one w UE ponad 150 mln EUR przychodów netto ze sprzedaży i mają tu co najmniej jedną jednostkę zależną lub jeden oddział przekraczające pewne progi.

I w tym momencie dochodzimy do zderzenia wymogów z rzeczywistością, w której funkcjonują przedsiębiorstwa. Co istotne, nawet podmioty nie objęte wprost obowiązkiem raportowania niefinansowego w pierwszych latach raportowania zrównoważonego, mogą zostać objęte nim pośrednio, dlatego, że wielu przedsiębiorców współpracuje na co dzień jako podwykonawcy lub dostawcy z podmiotami, które zostaną objęte nowym obowiązkiem.

W związku z tym trzeba mieć świadomość i zwracać uwagę na partnerów biznesowych, aby nie zostać wykluczonym z ich łańcucha dostaw/wartości. Przedsiębiorstwa z sektora MŚP zostaną poproszone przez swoich dużych partnerów o informacje dotyczące przestrzegania praw człowieka i prawa pracownicze, o policzenie śladu węglowego w zakresie 1 i 2* dla produktów czy organizacji, o politykę klimatyczną, czy plany redukcji emisji.

Z jednej strony przedsiębiorstwa powinny być zaniepokojone nie spełnianiem tych wymagań, bo może to prowadzić do utraty konkurencyjności na rynku. Dlaczego? Ponieważ zarówno konsumenci, jak i inwestorzy coraz bardziej preferują firmy, które działają w sposób zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. Przedsiębiorstwa ignorujące te wymagania mogą napotkać trudności w pozyskiwaniu klientów, inwestorów i partnerów biznesowych. Ponadto istnieje ryzyko negatywnego wpływu na reputację firmy, co może prowadzić do utraty zaufania klientów i wpływu na (zmniejszone) wyniki finansowe.

Z drugiej strony zmiany w wymogach zrównoważonego rozwoju mogą stworzyć nowe możliwości dla przedsiębiorstw. Firmy, które wdrażają innowacyjne i zrównoważone rozwiązania, mogą zdobyć przewagę konkurencyjną i zyskać nowych klientów, preferujących ekologiczne i społecznie odpowiedzialne produkty i usługi. To zagrożenia i szanse wymagające zmiany optyki oraz innego podejścia do prowadzenia biznesu, poszukiwania nie tylko nowych rozwiązań, ale też surowców, rynków i nowych kompetencji.

Niewielka świadomość na temat ESG wśród małych i średnich firm

Rozważając sytuację przedsiębiorstw w kontekście ESG nie bez znaczenia jest ich wielkość. Pierwsze wymogi objęły duże przedsiębiorstwa, które śledziły i śledzą to co dzieje się na rynku i czynią starania, aby poradzić sobie z nowymi wyzwaniami. Po pierwsze dlatego, że duże przedsiębiorstwa często są notowane na giełdach lub mają znaczących inwestorów, którzy coraz częściej skupiają się na kwestiach ESG, w związku z tym, mają większą presję ze strony inwestorów, aby włączać zasady ESG do swojej strategii biznesowej, jednocześnie dysponują większymi budżetami na te zrównoważone inwestycje.

Po drugie duże przedsiębiorstwa często operują na dużą skalę. Mają oddziały w różnych miejscach, co oznacza większy wpływ na środowisko naturalne i na społeczność, a jednocześnie konieczność bieżącego śledzenia i spełniania wymogów w tym zakresie. Na poziomie regulacji duże przedsiębiorstwa są poddawane bardziej restrykcyjnym regulacjom w zakresie ESG. Mogą być albo już są zobowiązane do publikowania raportów zgodnie z zasadami ESG oraz przestrzegania rygorystycznych standardów jakości i ochrony środowiska. Najczęściej posiadają też zdolność finansową do zatrudnienia specjalistów od ESG oraz wdrożenia rozwiązań zgodnych z zasadami ESG.

W przeciwieństwie do dużych przedsiębiorstw MŚP, które nie są notowane na giełdach lub nie mają dużych inwestorów, mogą nie czuć takiej samej presji, aby wprowadzać ESG. MŚP działają zwykle na mniejszą skalę, co sprawia, że ich wpływ na środowisko i społeczność jest mniejszy i bardziej lokalny, dlatego nie śledzą szerszego spojrzenia na te kwestie, mogą także nie dysponować tak dużymi zasobami finansowymi, co także utrudnia wprowadzanie u nich ESG. Niemniej warto wiedzieć, że MŚP nie zostaną objęte takimi samymi regulacjami i będą miały zdecydowanie mniej obowiązków w zakresie ESG.

Podsumowując, choć wprowadzanie ESG jest ważne zarówno dla dużych przedsiębiorstw, jak i MŚP, to ze względu na większe zasoby finansowe, skalę działalności, presję inwestorów oraz regulacje, wdrożenie zasad ESG jest zazwyczaj łatwiejsze dla dużych firm. Dodatkowo MŚP nie mają dostępu do odpowiednich informacji i narzędzi, nie wiedzą też kto może im pomóc w rozwiązywaniu tych problemów.

Gdzie szukać wsparcia w zakresie Zrównoważonego Rozwoju oraz ESG?

Przede wszystkim w instytucjach, które zostały powołane, aby wspierać MŚP zarówno w przekazywaniu informacji nt. rozwoju zrównoważonych praktyk biznesowych, oddziaływania na środowisko, społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) oraz oferowania szkoleń, wsparcia finansowego, a także prowadzenia badań, wdrażania innowacji i nowoczesnych technologii. Zaliczyć do nich możemy

• Rządy i instytucje publiczne poprzez wyspecjalizowane agencje i programy oferujące dotacje, ulgi podatkowe i programy wsparcia dla MŚP. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) uruchomiła w 2023 roku dedykowany dla przedsiębiorców portal internetowy na temat GOZ, który nie tylko wyjaśnia ideę GOZ, ale też wskazuje aktualne źródła finansowania z Funduszy UE na realizację projektów Gospodarki Obiegu Zamkniętego w przedsiębiorstwie. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFŚiGW), Ministerstwo Rozwoju i Technologii (MRiT).
• Banki (BOŚ, BGK, BNP Paribas).
• Organizacje międzynarodowe, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
• Organizacje non-profit czy lokalne organizacje społeczne.
• Uniwersytety, instytuty badawcze i inne instytucje naukowe.
• Organizacje powołane przez UE, których zadaniem jest wsparcie MŚP w różnych obszarach działalności, m.in. Enterprise Europe Network, czyli sieć instytucji nieodpłatnie wspierających małe i średnie przedsiębiorstwa, również w obszarze zrównoważonego rozwoju. Jednym z ośrodków Sieci specjalizującym się w tej tematyce jest Łukasiewicz – Warszawski Instytut Technologiczny (WiT), którego konsultanci wykonują m.in. audyty zrównoważonego rozwoju, dokonują analizy śladu węglowego działalności firmy, przeprowadzają audyt energetyczny i gospodarki obiegu zamkniętego oraz wyjaśniają jak podejść do dyrektywy CSRD i wykorzystania ESRS w raportowaniu zrównoważonego rozwoju.  

Ponadto warto szukać możliwości współpracy z lokalnymi społecznościami, śledzić dobre praktyki w swojej branży i czerpać dobre wzorce w zarządzaniu zasobami. W miarę możliwości inwestować w energię odnawialną oraz wdrażać proekologiczne technologie, zwłaszcza w obszarze Gospodarki o Obiegu Zamkniętym (GOZ). Warto też gruntownie przyjrzeć się swojemu łańcuchowi dostaw, albo szerzej – łańcuchowi wartości pod względem środowiskowym i społecznym.

Oprócz tego warto rozpocząć liczenie śladu węglowego czyli całkowitej emisji gazów cieplarnianych podczas pełnego cyklu życia podmiotu, którym może być m.in. przedsiębiorstwo, produkt, usługa, wydarzenie [np. konferencja, podróż samolotem itd.], miasto, kraj, oraz osoba prywatna w zakresie 1 i 2*.

Te wszystkie kroki mogą przynieść oszczędności w kosztach operacyjnych czy dostęp do nowych rynków i okazać się furtką do nowych odbiorców. Co jednak najważniejsze mogą być istotne dla zwykłego funkcjonowania i/lub przetrwania przedsiębiorstwa, ponieważ już za chwilę duże przedsiębiorstwa zaczną pytać o dane ze swojego łańcucha dostaw, aby mieć pełny obraz swojej sytuacji względem raportowania zgodnie z Dyrektywą CSRD.

Zważywszy na powyższe zachęcamy Państwa do zgłębiania wiedzy, korzystania z szeregu darmowych webinariów, dedykowanych programów i dofinansowań, a także z wiedzy specjalistów, którzy już dzisiaj mogą wesprzeć w zmianie podejścia do swojej działalności.

Agnieszka Ozimkowska,

Enterprise Europe Network,

Łukasiewicz – Warszawski Instytut Technologiczny

* Zakres 1 – emisje bezpośrednie powstałe w wyniku spalania paliw w źródłach stacjonarnych, np. gazu ziemnego na ocieplenie budynku, bądź mobilnych, np. benzyny we flocie samochodowej firmy, będących własnością firmy bądź przez nią nadzorowanych, emisji powstałych w wyniku zachodzących procesów technologicznych czy ulatniających się czynników chłodniczych.

  Zakres 2 – emisje pośrednie powstałe w wyniku zużywania importowanej (zakupionej czy dostarczonej z zewnątrz) energii elektrycznej, cieplnej, pary technologicznej lub chłodu.